Europese Commissie kopieert keer op keer falend beleid

Ondanks de klappen voor groene partijen bij de Europese Parlementsverkiezingen van 2024, gaat de Europese Commissie gewoon op dezelfde, dure weg voort op het vlak van klimaatbeleid. De Nederlandse klimaatcommissaris Wopke Hoekstra lanceerde vastbesloten een zoveelste nieuwe doelstelling voor emissiereductie – ditmaal negentig procent vermindering tegen 2040, in vergelijking met het niveau van 1990. Het degenereert alsmaar meer naar centrale planning.

(Artikel door Pieter Cleppe, ondervoorzitter van Libera! en hoofdredacteur van BrusselsReport.eu, zoals oorspronkelijk gepubliceerd op Opinie-Z op 9 juni 2025.)

Hoekstra is lid van de Nederlandse christendemocraten en werkte vroeger bij McKinsey & Company als bedrijfsadviseur – ook bekend als  “Emsiekensie”. Men zou daarom verwachten dat hij gevoeliger is voor de economische realiteit dan sommige van zijn collega’s, zoals de socialistische EU-commissaris uit Spanje, Teresa Ribera, die zich fel verzet tegen elke afzwakking van de klimaatplannen. Voorlopig lijkt het er echter op dat Hoekstra haar visie grotendeels zal volgen. Hij benadrukte onlangs bijvoorbeeld dat het belangrijk is om vast te houden aan het klimaatbeleid, stellende: “Een veerkrachtig, veilig en duurzaam Europa is afhankelijk van ambitieus klimaatbeleid. Dat betekent zowel het terugdringen van de uitstoot als het aanpassen aan het klimaat dat nu al verandert.”

Gelukkig luistert een aantal EU-lidstaten wel naar de signalen uit de Europese samenleving, die zich steeds meer tegen dit soort beleid verzet. Vanwege hun verzet wil Hoekstra nu wat meer flexibiliteit bieden bij de uitvoering van deze grootse doelstellingen via de “nationale energie- en klimaatplannen” (NECP’s), maar ook niet veel meer dan dat.

Peperduur

Het hardnekkig vasthouden aan peperdure Europese klimaatpolitiek negeert compleet de ernstige situatie waarin de Europese chemische industrie zich bevindt. Nochtans dient die industrietak als basis voor alle andere industrieën. Deze sector wordt momenteel in Europa geconfronteerd met desinvesteringen, grotendeels als gevolg van structureel hoge Europese energieprijzen, die door het klimaatbeleid van de EU op een hoog niveau worden gehouden. Alleen al de prijs van aardgas in de VS is bijvoorbeeld lager dan de totale kosten van het emissiehandelssysteem (ETS) van de EU, een feitelijke klimaatbelasting.

Hogere belastingen

Ook op andere beleidsterreinen lijkt Hoekstra het economisch gezond verstand volledig te negeren. Hoekstra is als EU-commissaris ook bevoegd voor belastingbeleid. Volgens de Duitse krant Bild overweegt de Europese Commissie om aan te dringen op hogere accijnzen op tabaksproducten, waardoor sigaretten vanaf 2026 al dertig procent duurder zouden worden. Naar verluidt wil Hoekstra daarbij echter niet alleen meer belastingen heffen op sigaretten, maar ook op andere, alternatieve nicotineproducten, zoals e-sigaretten, verwarmde tabak en nicotinezakjes.

Ook hier hebben verschillende lidstaten al hun verzet kenbaar gemaakt, met Roemenië, Italië en Griekenland als de meest uitgesproken tegenstanders. Als gevolg daarvan werd de kwestie niet opgenomen in het werkprogramma van de Commissie voor 2025. Dit omwille van de vrees dat nog hogere belastingen onevenredig grote gevolgen zullen hebben voor minder welvarende lidstaten en voor de consument, door inflatie. Zelfs Commissievoorzitter Von der Leyen – die niet bepaald bekend staat om haar centrumrechtse opvattingen -zou er naar verluidt sceptisch tegenover staan, omdat zij vreest dat een stijging van de inflatie geen goed idee is in de huidige economisch moeilijke tijden.

Alternatieve tabaksproducten

Niet alleen de vrees voor hogere prijzen lijkt de tegenstanders onder de EU-lidstaten zorgen te baren. De Italiaanse vicepremier Antonio Tajani stuurde een brief naar Hoekstra waarin hij betoogt dat alternatieve tabaksproducten op het gebied van belastingheffing niet op dezelfde manier mogen worden behandeld als traditionele sigaretten.

Daar valt veel voor te zeggen. Als we naar Zweden kijken, valt moeilijk te ontkennen dat de enige EU-lidstaat die niet wettelijk door de EU is verplicht om een alternatief voor sigaretten, snus, een soort zuigtabak, te verbieden, niet alleen een van de laagste percentages rokers in Europa heeft, maar ook een veel lagere incidentie van aan roken gerelateerde ziekten. In de jaren zestig rookte bijna de helft van de Zweedse mannen. Tegenwoordig rookt slechts ongeveer 5 % van de Zweedse volwassenen, terwijl het Europese gemiddelde 24 % bedraagt. In vergelijking met andere EU-landen heeft Zweden 44 % minder tabak-gerelateerde sterfgevallen, 41 % minder longkanker en 38 % minder sterfgevallen door kanker.

Opvallend is dat Zweden ook lagere belastingen heft op allerlei niet of minder schadelijke alternatieven voor sigaretten. Zoals steeds bij dit soort zaken zijn correlatie en causaliteit niet zo eenvoudig te bepalen, maar iedereen die oprecht begaan is met het terugdringen van het aantal kankergevallen in Europa zou elk gezonder of niet-schadelijk alternatief voor sigaretten moeten omarmen, in plaats van het te gaan beteugelen.

Falend Nederlands beleid als model

Een diplomaat uit Zuid-Europa stelt tegenover Euractiv dat de hoge tabaksaccijnzen in Frankrijk en Nederland hebben geleid tot zwarte markten en meer grensoverschrijdend winkelen. De diplomaat beschuldigt Parijs en Den Haag ervan dat ze nu anderen ertoe proberen aan te zetten “dezelfde fout te herhalen”.

Extreem hoge belastingen waren daarbij niet voldoende voor de Nederlandse regering waarvan Hoekstra tussen 2022 en 2023 vicepremier was. Deze regering vaardigde ook zo maar even een algemeen verbod uit op alle nicotinezakjes, zelfs als deze helemaal geen tabak bevatten, bovenop jaren van accijnsverhogingen op traditionele sigaretten.

Dergelijke beleidskeuzes negeren volledig alle wetenschap over het grote verschil in schadelijkheid van nicotine, het verslavende bestanddeel dat ook in al die alternatieven voor sigaretten zit, en dat van het verbrandingsproces bij sigaretten. Volgens het Britse ministerie van Volksgezondheid “wijzen de beste schattingen erop dat e-sigaretten 95 % minder schadelijk zijn voor de gezondheid dan normale sigaretten.” Tijdens een hoorzitting van het Europees Parlement op 6 februari verklaarde Hoekstra echter ronduit: “Roken doodt, vapen doodt”, waarmee hij beide gewoon op één lijn stelt. Op de een of andere manier kijkt bijna niemand op als een Europees commissaris dergelijke uitspraken doet.

Onbedoelde gevolgen

De repressieve Nederlandse aanpak, gepropageerd door politici als Hoekstra, werkt eenvoudigweg niet. Het heeft Nederlandse consumenten juist aangezet om goedkope, ongereguleerde alternatieven te kopen, waardoor een bloeiende illegale markt is ontstaan. Tussen 2020 en 2024 is het verbruik van onbelaste sigaretten in Nederland gestegen van 15% naar 25%, wat ook de strijd tegen criminele netwerken bemoeilijkt, en consumenten blootstelt aan allerlei schadelijke chemicaliën en additieven die doorgaans in illegale nicotineproducten worden aangetroffen.

Bovendien worden diezelfde criminelen die profiteren van Nederlandse nicotinegebruikers rijk met de handel in andere illegale goederen. Uit een nieuwe OESO-studie blijkt dat Nederland tussen 2020 en 2021 de grootste bestemming in de EU was voor namaakgoederen, variërend van horloges en handtassen tot geneesmiddelen.

Met zulke rampzalige resultaten zou men denken dat het besluit van Nederland om nicotine aan te pakken, in plaats van de meer doordachte Zweedse aanpak te volgen, een waarschuwing zou zijn voor de Europese Commissie en andere lidstaten. Voor sommige is dat ook zo. Voor andere, zoals Frankrijk, is dat niet het geval, met alle problemen van dien dus.

Administratieve overlast

Hoekstra’s aanpak staat bovendien haaks op de vele oproepen van Europese beleidsmakers, bedrijven en het maatschappelijk middenveld om de administratieve overlast van Europees beleid nu eindelijk te gaan verminderen. De Europese Commissie heeft in dit verband enkele lovenswaardige initiatieven voorgesteld om de kosten van bestaande regelgeving wat te matigen. Ze blijft echter op de proppen komen met allerlei nieuwe dure beleidsmaatregelen, niet enkel dus op het vlak van regelgeving maar ook bij accijnzen. Ondanks zijn achtergrond in het bedrijfsleven sluit Hoekstra zich gewoon aan bij de heersende mindset in de Europese Commissie, waarbij het steeds gaat over “meer, meer, meer” betutteling, regelgeving en belastingen. Met zulke vrienden heeft iedereen die ondernemerschap en vaak levensreddende innovatie ondersteunt geen vijanden meer nodig.